De creatie van het nieuwe mensenrecht om offline te zijn

Op 26 januari 2022 heeft de Europese Commissie aan de Europese Raad en Parlement voorgesteld om een verklaring te ondertekenen (de: “Declaration on European Digital Rights and Principles”, de; “Verklaring”).

In de Verklaring wordt niet alleen vastgesteld dat iedereen in de EU recht heeft op bij voorbeeld een goede internetverbinding, maar eveneens wordt verklaard dat iedereen het recht heeft om offline te zijn.
De grotere gedachte die de inhoud van de Verklaring ademt is dat alle rechten en vrijheden die in de EU wettelijk zijn verankerd, ook online moeten worden gerespecteerd. Denk daarbij aan bij voorbeeld de problematiek van (bestrijding van) nepnieuws en/of het online en offline haat zaaien.

De bredere context waarin je deze Verklaring kunt lezen is dat het Europees Parlement, de Raad en de Commissie in 2017 op de top van Göteborg de “Europese pijler van sociale rechten” hebben geproclameerd.
De daaruit volgende twintig kernbeginselen zijn de bakens om: “ons naar een sterk sociaal Europa te leiden dat rechtvaardig is, niemand langs de zijlijn laat staan en volop kansen biedt in deze 21e eeuw.”

De Verklaring.
Margrethe Vestager, uitvoerend vicevoorzitter voor een Europa, geeft bij de presentatie ervan nadere duiding van de (bedoeling van de) Verklaring:
"We willen veilige technologie die werkt voor de mensen, en die onze rechten en waarden respecteert, ook als we online zijn. En we willen dat iedereen in staat is om actief deel te nemen aan onze steeds digitaler wordende samenleving."

Mooie woorden, maar gelukkig wordt in de Verklaring ook grote aandacht besteed aan de verankering van de principes uit de Verklaring in afdwingbare wetgeving. De Verklaring komt bovendien niet zo maar uit de lucht vallen, maar borduurt voort op al eerdere initiatieven en ambities van de Europese Commissie en het Europese Parlement. In zoverre is er sprake van een bestendige beleidslijn. Zo stond ook David Sassoli in 2018, voormalig voorzitter van het Europees Parlement, voor om van deugdelijke toegang tot het internet een nieuw mensenrecht te maken.

Het is dus een recht van EU burgers, of dat zou het volgens de Verklaring en Europese Commissie moeten worden om deugdelijke internettoegang te hebben, maar eveneens om je als EU burger niet zonder meer te laten dirigeren door zoekmachines of algoritmes. Dat laatste impliceert en benadrukt het belang ervan dat internetgebruikers in toenemende mate controle krijgen over hun persoonlijke gegevens. Die controle op persoonsgegevens is een communicerend vat met de macht die techbedrijven kunnen uitoefenen op gedrag van burgers met behulp van diezelfde gegevens.

Momenteel lijkt het moeilijk af te wenden dat grote techbedrijven zonder nadere wetgeving in een toenemende mate onder onze huid kunnen kruipen met behulp van big data. Op basis daarvan worden onze online en offline keuzes beïnvloed, vaak zonder dat we weten hoe en wanneer dat gebeurt. Nog minder kunnen we daarop overwegende invloed uitoefenen. Dat maakt ons makke schapen wellicht (of erger nog: sitting ducks).

En hoewel de bedoelde beïnvloeding door techbedrijven niet per se storend of onwenselijk is, moet er in een mondige en intelligente samenleving die door de Europese Commissie wordt voorgestaan wel sprake zijn van een (bewuste) vrij wil van de burger om gegevens te delen en gedrag te laten beïnvloeden. Wanneer er geen keuzevrijheid meer bestaat dan zijn burgers ten opzichte van de techbedrijven in toenemende mate makke schapen of zittende eenden, dus wel heel makkelijke prooien.

Techbedrijven hoeven niet als vijand gezien te worden van nietsvermoedende burgers. Fatsoenlijke techbedrijven en mondige burgers die zich laten voorlichten kunnen samen de wereld (een stuk sneller), zo komt mij voor, een stuk beter en mooier maken dan het nu al is.

Downsides van een mogelijk effectief nieuw recht om offline te zijn er ook. Wat te denken van bij voorbeeld een criminele EU burger die op basis van de Verklaring of nadere wetgeving kan afdwingen om offline te zijn? Dat zou mogelijkerwijs strijden met opsporingsbevoegdheden van centrale overheden (en veiligheid van ons allen); bedrijven worden mogelijkerwijs nog strenger gecontroleerd op het verhandelen en/of verwerken van persoonsgegevens en het profileren van gegevens en personen zal mogelijkerwijs aan meer banden worden gelegd. Denk daarbij ook aan nieuwe wetgeving op gebied van AI gerelateerde softwareproducten (waarover een volgende blog).

We zien de ontwikkeling van die discussies op Europees, maar ook op nationaal en zelfs in kleinere kring met veel belangstelling tegemoet.

Indien u ideeën heeft hoe bedrijven en personen zich optimaal kunnen voorbereiden op bovenstaande ontwikkelingen die met grote snelheid naderen en/of u een discussie op dit punt wilt voeren met derden, aarzel dan niet even te mailen of kom eens vrijblijvend langs om daarover van gedachten te wisselen.

U kunt ons bereiken door een mail te sturen naar mr Jean-Paul Sars (sars@csadvocaten.nl) of te bellen naar 0314-372800.